عزیزان! آیا تا کنون به تنفس یا عمل دم و بازدم خود اندیشیده اید؟ به راستی این عمل اعجاب انگیز چگونه انجام می شود ؟ دستگاه تنفس یکی از مهمترین مکانیسم های بدن انسان است. دستگاه تنفس شامل ریه ها، نای و اعضای دیگری است که همراه با دستگاه گردش خون به تمام قسمتهای بدن اکسیژن می رساند. اعضای اصلی دستگاه تنفس ریه ها هستند . ریه ها در قفسه سینه قرار دارند و آن قدر بزرگ هستند که بیشتر فضای سینه را گرفته اند . هر انسان دو ریه دارد . ریه ها مثل چشم ها یا سوراخهای بینی یک اندازه نیستند ، در عوض ریه سمت چپ کمی بزرگتر از ریه سمت راست است . فضای اضافی سمت چپ ، جایگاه قلب است . قفسه سینه از ریه ها محافظت می کند و از12 دنده تشکیل شده است این دنده ها با ستون فقرات پشت کمر و دور ریه ها به هم متصل شده اند تا از ریه ها محفاظت کنند . ریه ها یکی از نرم ترین ، ظریفترین و حساسترین اعضای بدن هستند که به گونه ی شگفت انگیزی عملیات تنفس را به عهده می گیرند تا انسان زنده بماند.
وقتی قدم می زنید یا اتاقتان را تمیز می کنید و یا والیبال بازی می کنید شاید درباره دم یا ( فرو فرستادن هوا به داخل ریه ها ) فکر نکنید و به چیزهای دیگر بیندیشید . اما همیشه هوا را به داخل ریه ها فرو می فرستید . دهها عضو بدن با هم کار می کنند تا هوا را به جایی که شما هرگز درباره آن فکر نکرده اید بفرستید. در حالی که نفس می کشید دیافراگم شل و در نتیجه پهن می شود و این باعث می شود به سمت پایین برود. بنابراین ریه ها در حالی که پر از هوا می شوند فضای بیشتری برای بزرگ شدن دارند . تا زمانی که ریه ها به دیافراگم می گویند دیگر پایین نرو ما پر از هوا شده ایم . دیافراگم تنها عضوی نیست که برای ریه ها جای بیشتر باز می کند ماهیچه های روی دنده نیز دنده ها را بالا و کنار می برند تا فضا برای ریه ها باز شود . در همین موقع هوا از طریق دهان و بینی داخل فرستاده می شود و هوا وارد نای می شود . در مسیر نای که هوا عبور می کند موهای کوچکی وجود دارد که به آرامی حرکت می کنند و خلط و گرد و غبار را از هوا می گیرند . هوا از طریق نای و نایچه ها و شاخه هایی وارد ریه شده و در پایان وارد 600 میلیون حبابچه می شوند و ریه ها بزرگ و بزرگتر می شوند.
 آیا می دانید ساختمان ریه ها متشکل از چیست و خداوند خالق با چه ظرافتی آنها را طراحی نموده است ؟ ریه ها از بیرون شبیه اسفنج صورتی رنگ است . اما اسرار واقعی درون ریه هاست . در انتهای نای دو لوله بزرگ هست به این لوله ها ، لوله نای اصلی می گویند که یکی به سمت چپ و یکی به سمت راست متصل است . هر شاخه اصلی نایژه شاخه هایی به درون لوله ها دارد که این شاخه ها مثل شاخه های درخت ، کوچک و کوچکتر می شوند ، به کوچکترین لوله "نایچه" گفته می شود. حدود 30 هزار نایچه در هر ریه وجود دارد و هر نایچه تقریباً به اندازه مو می باشد . در انتهای نایچه ها محل مخصوصی هست که کیسه های بسیار نازک به طور فشرده در آن وجود دارد و به آن آلوئولی یا حبابچه می گویند . حدود 600میلیون حبابچه در ریه ها وجود دارد که اگر آنها را بکشید تمام یک زمین تنیس را می پوشانند.
ظرافت ریه ها از این هم بالاتر است هر حبابچه سوراخهایی مثل رگهای کوچک خونی که به آن مویرگ می گویند دارد . این مویرگها آن قدر ریز هستند که باید سلولهای خونی به صورت ردیفی و تک تک از داخل آنها عبور کنند.
دوستان ! شما نمی توانید ریه ها را ببینید ولی لمس کردن آنها آسان است دستتان را روی قفسه سینه بگذارید و نفس عمیق بکشید . احساس می کنید قفسه سینه کمی بزرگتر می شود حالا هوای داخل ریه را بیرون بفرستید قفسه سینه به اندازه قبلی بر می گردد در حقیقت نیروی ریه ها را احساس کرده اید.
ما ریه ها را با قرار دادن در وضع نامناسب تحت فشار قرار می دهیم یعنی آنها را در معرض هوای آلوده ، خاک و دود های کارخانجات قرار می دهیم . ما ریه هایمان را در یک متوسط سنی عادی بیش از پانصد میلیون باز پر از هوا می کنیم . عضوی که هیچ ماده ساخته شده توسط بشر نمی توانست تاب تحمل آن را بنماید . برخلاف چنین شکنجه هائی که بر ریه ها تحمیل می کنیم این عضو صبور و اعجاب انگیز یعنی ریه های ما ، خدمت طولانی و بدون ذغدغه خاطری را برای ما انجام می دهند.آیا خلقت چنین عضو ظریف اما صبور و پرکار ، ما را از حکمت و قدرت آفریدگار آن خبر نمی دهد؟
دستگاه تنفس و به خصوص ریه ها در تعامل تنگاتنگی با سیستم قلب و عروق هستند . به خصوص فشار خون بدن با نحوه کار ریه ها و تنفس ارتباط کاملی دارد . در حالت عادی بر روی زمین هوا سنگینى و فشار خود را از تمامى جوانب بر بدن ما وارد مى‏سازد، ولى مافشار و سنگینى آن را احساس نمى‏کنیم، زیرا فشار خون عروق بدن ما معادل فشارهوا است و هر دو فشار خارج و داخل بدن متعادل مى‏باشند. لیکن موقعى که انسان‏ بر کوه‏هاى بلند یا بسوی آسمان و ارتفاع بالا مى‏رود و فشار هوا کم مى‏شود، این تعادل بر هم خورده، فشارداخلى از فشار خارجى بیشتر مى‏شود. اگر رفته رفته فشار هوا کاهش یابد، گاه خون‏از منافذ بدن بیرون مى‏زند. اولین احساسى که به انسان در آن هنگام رخ مى‏دهد، سنگینى بر دستگاه تنفسى است که بر اثر فشار خون بر عروق تنفسى تحمیل‏ مى‏شود و مجراى تنفس و ریه ها را تنگ کرده ، موجب دشوارى تنفس مى‏گردد . نکته ی جالب توجه این است که قرآن کریم قرن ها پیش در سوره انعام آیه ی 125 به این نکته اشاره نموده است.
چنانکه دانستیم ریه ها ، بافتهای بسیار ظریف و حساسی هستند و کار مشقت باری را به عهده دارند . آیا چگونه است که این عضو حساس ، طی سالها کمتر دچار آسیب می شود؟ اگر دود و خاکی را که ما تنفس می کنیم به مجرا های بسیار کوچک ریه ها برسند در مدت کمتر از یک ساعت تمام آنها را مسدود میکردند . اگر باکتریها می توانستند آزادانه وارد ریه ها شوند ، ما در اثر تورم عفونی ریه ها تلف میشدیم . به منظور محافظت و مقابله با چنین امراضی طبیعت یک مجموعه شگفت آوری از دستگاه تهویه مطبوع پیش بینی کرده است.
شگفتیهای این سیستم از بینی آغاز می شود . موهائی که درون حفره بینی قرار دارد جلوی ورود گرد و خاک درشت تر را می گیرند و مجرای آن موجب می گردد هوائی که وارد شش می شود گرم گردد. اما بیشتر عمل گرم کردن هوا از دیواره های عمیق تر مجرای بینی که دارای رگهای خونی فراوان هستند انجام می گیرد. هوائی که از روی این بافتها عبور می کند مانند هوائی که از روی رادیاتور می گذرد گرم می شود . در روز های سرد رگهای خونی منبسط می شوند و موجب می گردند که حرارت بیشتری ایجاد شود و در روز های گرم این رگها منقبض می شوند.
از دیگر شگفتی های دستگاه تهویه ی تنفسی این است که : غدد ، مایع مرطوب کننده ای در دیواره مجرای بینی ترشح می کنند . مقدار ترشح این مایع در مدت بیست و چهار ساعت بیش از یک لیتر می باشد. رطوبت اضافی از اشک تأمین می شود که به طور دائم چشم را مرطوب نگه می دارد و از طریق مجرای اشکی به داخل بینی می ریزد . در اینجا نیز جنگ باکتری ها که ما هر روز میلیونها از آنها را تنفس می کنیم شروع می شود . آنزیم جالبی بنام " لیسوزیم "که یکی از نیرومند ترین دشمنان باکتریها است در اشک و مخاط بینی ترشح می شود . هوای تنفس شده هنوز دارای مقداری گرد و خاک می باشد . برای رهائی از آن دیواره های مجرای تنفسی که از لایه ای از مخاط پوشانیده شده است دارای غددی است که ماده چسبناکی ترشح می کنند. عمل آن مانند کاغذ مگس کش می باشد که ذرات خاک را هم به خود جذب می نماید ، ولی عملاً با کاغذ مگس کش تفاوت فاحشی دارد چون در غیر این صورت در مدت کوتاهی مسدود می شد ولی یکی دیگر از مکانیزم های جالب این دیواره ها داشتن سیستم دفع آنها است . نایژه ها که در تمام مجرای تنفس وجود دارند در هر ثانیه دوازده بار به جلو وعقب تاب می خورند و حرکت آن که به یک طرف سریعتر است موجب می گردد که مواد زائد را به طرف بالا سوق دهند تا به گلوگاه رسیده ، دفع شوند چرا که اگر این زوائد بلعیده شوند ممکن است برای مری خطرناک باشند.
یاران ! انسان به طور عادی در هر دقیقه هجده یا بیست بار نفس می کشد و در این تنفس فقط از یک هشتم گنجایش ریه ها استفاده می کند . با هر نفس یا ( دم ) حدود نیم لیتر هوا درون شش ها می رود اما در مدت ورزشهای سخت ، وقتی که سلولها تشنه اکسیژن هستند ، تنفس عمیق تر و سریعتر می تواند بیش از ده بار از زمان استراحت، اکسیژن بیشتر به شش ها برساند.

تصاویر یاهو ، پیچک دات نت www.pichak.net" border="0" height="78" width="306">